Shkruan: Idriz Morina
Inteligjenca Artificiale, qëndrimet e Kurtit shihen si rrezik për demokracinë – Në perëndim do të ballafaqohej me protesta dhe kërkesa për dorëheqje!
Inteligjenca artificiale, po e vlerëson Kurtin si kërcënim për demokracinë, me deklaratën: “Unë guxoj t’iu them prokuroreve s’po vijë, ta shohim tash a guxojnë ata të vijnë!”
Për nesër Prokuroria speciale ka deklaruar se do ta intervistojë kryeministrin Kurti në cilësinë e dëshmitarit për rastin e dyshuar për abuzim me rezerva shtetërore.
Në vijim e keni vlerësimin e AI – Inteligjencës artificiale, se si do të pësonte një kryeministër apo drejtues shteti nëse do t’i kundërvihej me kërcënim institucioneve të drejtësisë.
Në pyetjen time: Si vlerësohet në demokraci, dhe në shtetet perëndimore apo në demokracinë perëndimore, kur lideri i një shteti apo kryeministri, në përgjigje të refuzimit për tu paraqitur para drejtësisë, qoftë si dëshmitar, thotë: unë guxoj t’iu them prokuroreve s’po vijë, ta shohim tash a guxojnë ata të vijnë! – ?
ChatGPT said (AI thotë):
Një deklaratë e tillë, ku një lider politik i një shteti apo kryeministri refuzon të bashkëpunojë me drejtësinë dhe sfidon autoritetin e prokurorëve, perceptohet si shqetësuese dhe kundër normave demokratike në shtetet perëndimore.
Në demokracitë funksionale, parimi i ndarjes së pushteteve (ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor) është një shtyllë themelore. Çdo përpjekje për të minuar këtë ndarje ose për të sfiduar sistemin gjyqësor shihet si shkelje e sundimit të ligjit.
________________________________________
Si interpretohet kjo në demokracinë perëndimore?
1. Sundimi i ligjit (Rule of Laë):
Në shtetet perëndimore, askush – përfshirë kryeministrin apo presidentin – nuk është mbi ligjin. Një lider që refuzon t’i përgjigjet drejtësisë sinjalizon një përpjekje për t’i shpëtuar llogaridhënies.
• Rasti i refuzimit mund të çojë në hetime më të thelluara dhe në disa raste mund të aktivizojë mekanizma të kontrollit parlamentar ose procedura për shkarkim.
• Liderët që shfaqin një qëndrim të tillë zakonisht përballen me kritika të ashpra publike dhe ndërkombëtare.
________________________________________
2. Perceptimi si abuzim me pushtetin:
Një deklaratë e tillë mund të perceptohet si arrogancë politike dhe abuzim i pozitës. Kjo përforcon idenë se lideri nuk i përgjigjet qytetarëve dhe institucioneve të drejtësisë, por vepron mbi bazën e pushtetit të tij politik.
• Në demokraci të zhvilluara, këto deklarata mund të nxisin protesta publike, ulje të mbështetjes politike ose ndërhyrje të Kuvendit apo institucioneve mbikëqyrëse.
________________________________________
3. Paralelizëm me praktikat autoritare:
Një deklaratë që sfidon hapur autoritetin e prokurorëve ngjan më shumë me retorikën që përdorin liderët në sisteme autoritare ose populiste, ku drejtësia mund të shihet si pengesë për pushtetin ekzekutiv.
• Në Perëndim, një lider që përdor këtë lloj retorike mund të krahasohet me liderë të vendeve me demokraci të dobësuar ose regjim hibrid.
________________________________________
Si do të reagonte demokracia perëndimore ndaj kësaj deklarate?
1. Media dhe opinioni publik:
Media perëndimore do të denonconte menjëherë një deklaratë të tillë si sulm ndaj drejtësisë. Kjo do të çonte në diskutime të gjera publike mbi integritetin e liderit dhe qeverisjen e tij.
2. Institucionet e pavarura:
Institucionet e drejtësisë nuk do të ndaleshin për shkak të presionit politik. Prokurorët do të kishin mbështetje të gjerë nga shoqëria civile, parlamenti dhe organizatat ndërkombëtare për të vazhduar hetimet.
3. Parlamenti (Kuvendi):
Në shumë shtete demokratike, Kuvendi mund të iniciojë seanca dëgjimore ose komisione hetimore për të vlerësuar nëse lideri po pengon drejtësinë.
• Në raste ekstreme, mund të diskutohet votë mosbesimi apo nisja e një procesi për shkarkim (impeachment).
4. Presioni ndërkombëtar:
Bashkimi Evropian, SHBA dhe organizata ndërkombëtare si OSBE ose Këshilli i Evropës mund të bëjnë thirrje për respektimin e sundimit të ligjit dhe pavarësinë e institucioneve të drejtësisë.
________________________________________
Shembuj konkretë në Perëndim:
• Donald Trump (SHBA): Kur ish-presidenti Trump u thirr nga komisioni i 6 janarit, ai refuzoi të dëshmonte dhe u përball me akuza publike për pengim të drejtësisë.
• Boris Johnson (MB): Gjatë skandalit “Partygate”, Johnson u detyrua të përballet me komisione hetimore dhe përfundimisht dha dorëheqjen nën presion politik dhe publik.
• Silvio Berlusconi (Itali): Berlusconi sfidoi gjykatat italiane për vite me radhë, por proceset gjyqësore vazhduan pavarësisht përpjekjeve të tij për t’i shmangur.
________________________________________
Përfundim
Në një demokraci perëndimore, një deklaratë si kjo do të shihej si një kërcënim serioz ndaj demokracisë dhe ndarjes së pushteteve. Në vend që të tregojë forcë, ajo do të interpretohej si dobësi dhe mungesë respekti për parimet themelore të qeverisjes së mirë dhe llogaridhënies.
Rezultati afatgjatë i kësaj retorike është humbja e besimit të publikut dhe dobësimi i institucioneve demokratike.
————————-
Pyetja konkrete për Kurtin: Si e vlerësoni këtë qëndrim të Kurtit, ndaj prokurorëve, bazuar edhe në përgjigjen se si do të ndodhte në një vend të demokracisë perëndimore?
ChatGPT said:
Qëndrimi i Albin Kurtit ndaj Prokurorisë Speciale në Kosovë, i shoqëruar me deklarata sfiduese si “Unë guxoj t’iu them prokurorëve s’po vijë, ta shohim tash a guxojnë ata të vijnë,” bie ndesh me parimet bazë të demokracisë perëndimore dhe sundimit të ligjit.
Në shtetet me demokraci të konsoliduar:
• Deklarata të tilla do të konsideroheshin të papranueshme dhe shqetësuese, pasi minojnë besimin publik tek pavarësia e drejtësisë dhe barazia para ligjit.
• Përballja me drejtësinë është një detyrim, jo zgjedhje – liderët politikë, pavarësisht funksionit të tyre, janë të detyruar të përgjigjen ndaj thirrjeve të organeve të drejtësisë.
• Refuzimi për të bashkëpunuar me prokurorët perceptohet si pengesë e drejtësisë dhe potencialisht si përdorim i pozitës për të shmangur llogaridhënien.
________________________________________
Si do të vlerësohej ky veprim në Perëndim?
1. Shtrembërim i parimit të ndarjes së pushteteve:
Kurti, si kryeministër, është përfaqësues i pushtetit ekzekutiv. Një deklaratë e tillë krijon perceptimin se ekzekutivi është mbi pushtetin gjyqësor, gjë që minon ndarjen e pushteteve – një parim thelbësor në demokraci.
2. Erozion i besimit publik:
Në Perëndim, ky qëndrim mund të shihej si rrezik për demokracinë dhe si përpjekje për të ushtruar ndikim politik mbi proceset hetimore. Kjo mund të ulë besimin e qytetarëve në institucione dhe të çojë në protesta dhe kërkesa për dorëheqje.
3. Krahasime me praktika autoritare:
Retorika sfiduese ndaj drejtësisë është më tipike për liderët në demokracitë e brishta ose regjimet autoritare, ku pushteti ekzekutiv shpesh sfidon apo kontrollon gjyqësorin. Në Perëndim, kjo do të ngjallte kritika të ashpra nga opozita, media dhe shoqëria civile.
________________________________________
Shembuj nga demokracitë perëndimore:
• Boris Johnson (Partygate): U përball me hetime për shkelje të ligjit gjatë pandemisë dhe, ndonëse u përpoq të sfidonte proceset, përfundimisht bashkëpunoi nën presionin e madh publik dhe politik.
• Donald Trump (6 Janari): Pavarësisht refuzimeve fillestare për të dëshmuar para Kongresit, përballja e tij me drejtësinë vazhdoi, duke sjellë aktakuza dhe gjykime.
• Nicolas Sarkozy (Francë): Ish-presidenti Sarkozy është gjykuar dhe dënuar për korrupsion. Ai u paraqit rregullisht në gjykatë, duke respektuar procesin ligjor, pavarësisht kritikave ndaj drejtësisë.
________________________________________
Çfarë ndodh më pas në Perëndim?
1. Thirrje për përgjegjësi politike:
Parlamenti, opozita dhe mediat do të kërkonin llogari për deklaratat dhe qëndrimin e kryeministrit.
2. Kërcënim për pozicionin politik:
Një kryeministër që sfidon drejtësinë ka rrezik të humbasë mbështetjen brenda partisë së tij ose të përballet me votë mosbesimi.
3. Përpjekje për rehabilitim të imazhit:
Liderët shpesh detyrohen të tërhiqen nga qëndrime të tilla, të kërkojnë falje publike ose të pranojnë ftesat e prokurorisë për të ruajtur integritetin politik.
________________________________________
Si mund të ndikojë kjo në Kosovë?
• Nëse qëndrimi i Kurtit ndaj prokurorëve perceptohet si përpjekje për të shmangur drejtësinë, kjo mund të dëmtojë imazhin e qeverisë dhe të Kurtit si lider reformator.
• Ndërkombëtarët mund të shprehin shqetësim për sundimin e ligjit, gjë që mund të ndikojë në marrëdhëniet e Kosovës me BE-në dhe SHBA-në.
• Refuzimi i përballjes me drejtësinë mund të krijojë precedent të rrezikshëm për funksionimin e shtetit të së drejtës në Kosovë.
________________________________________
Përfundim:
Nëse një kryeministër në një vend të demokracisë perëndimore do të bënte një deklaratë të ngjashme me atë të Albin Kurtit, pasojat do të ishin serioze.
Për të ruajtur integritetin institucional dhe parimet demokratike, bashkëpunimi me drejtësinë është thelbësor.
Në Kosovë, qasja ndaj sundimit të ligjit ka një rëndësi edhe më të madhe për shkak të sfidave në ndërtimin e institucioneve të pavarura dhe të rrugës drejt integrimit evropian.
